Malayer
Malayer, 3210 kilometrekarelik yüzölçümü itibariyle Hamedan kentinden sonra Hamedan Eyaletindeki en büyük ikinci şehirdir. 2016’da gerçekleştirilen sayıma göre 88 000 aile içerisinde yaşayan yaklaşık 282 000 kişilik bir nüfusa sahiptir. Vilayet sınırları içerisinde toplam 350 000 kişi yaşamaktadır. Zağros Dağlarının eteğinde deniz seviyesinin 1780 metre üzerinde yer alan kentte karasal iklim hüküm sürmektedir.
Malayer adının kökenine ilişkin çeşitli varsayımlar öne sürülmüştür. Bir varsayıma göre “ülke” ve “aryan” anlamına gelen “mal” ve “ayer” sözcüklerinden türemiştir; dolayısıyla buna göre Malayer “Aryan ülkesi” anlamına gelmektedir. Diğer yorumlara göre ise kente başlarda “Malager” (Nuşidcan’daki ateş tapınağından ötürü Lor dilinde Mal+Ager “Ateş ülkesi” anlamına gelen) denmiş ve ardından zamanla bu isim “Malayer” şeklinde değişmiştir.
Kişi başına düşen yeşil alan miktarı oldukça yüksek olan kent ziyaretçilerine huzurlu ve sevimli bir ortam sunmaktadır. 200’den fazla köyün yer aldığı kent çevresi de muhteşem manzaralar sunmaktadır. Nadir Şah Afşar kitabında Malayer’den Nihavend kentine kadar ormanlık alanlar öylesine sık idi ki güneş ışınları buralarda toprağa çok nadiren değerdi.
Tarım bölge ekonomisinin motor gücüdür. Başlıca ürünler üzüm, ceviz, badem, erik, kayısı ve kirazdır. Yıllık 250 000 tonluk üzüm üretimiyle Malayer İran’daki önemli üzüm üretim merkezlerindendir.
Kalıntılara ve Herodot’un yazdıklarına baktığımızda, Ekbatan (Hamedan’ın eski adı) Medya’nın başkentiydi. Dolayısıyla Malayer ve çevresindeki bölgeler büyük bir öneme sahiptiler. Tarihin damgasını vurduğu Malayer kenti bölgenin geçmiş tarihi zenginliğine tanıklık eden çok sayıda tarihi esere sahiptir. Kentin turistik ilgi merkezlerinin başlıcaları şunlardır:
Seyfiye Parkı
Bu yeşil alan parçası güzel ve eski bir parktır. Kentin Kuzey-doğusunda Garmeh Dağının yamacında yer alan park 1925 yılında Kaçar Hanedanının ikinci şahı Fath Ali Şah’ın yeğeni Seyf-od-Dovleh’in emriyle İtalyan mimarlar tarafından inşa edildi. Her ne kadar İtalyan mimarisinden esinlenerek yapılmış olsa da, aynı zamanda Safevi öncesi ve Kaçar mimarisinin ortak etkilerinin izlerini taşımaktadır. 2005 yılından beri İran’ın Ulusal Eserlerine dahildir. 10 hektarlık bu geniş bahçe, yüzyıllık çınar ağaçları, taş heykelleri, üzerinde bisikletli kayıkların bulunduğu yapay gölü ve çeşmeleriyle ailece gezintileri için ideal bir gezinti alanıdır. Park aynı zamanda Seyf-od-Dovleh’in türbesini ve konağını barındırmaktadır.
Bam-e Malayer eğlence merkezi
Parkın kuzey tepesinde Bam-e Malayer (“Malayer’in çatısı”) adı verilen kente hakim mevki bulunmaktadır. Bam-e Malayer, Cadde-ye Selamet (Sağlık Caddesi) ve Mini-Dünya (İran’ın Minyatürk’ü), 460 hektara yayılan ve yapımı süren bir büyük turistik proje olan eğlence merkezinin parçasıdırlar. Mini-Dünya’da, Eyfel Kulesi, Pisa Kulesi, Niagara Şelalesi, Persepolis gibi dünyanın ve İran’ın 138 ünlü anıtının röprodüksiyonları yer almaktadır.
Tarihi Çarşı
Şehir merkezinde 1846 yılında Şeyh-ol-Moluk (Fath Ali Şah Kaçar’ın oğlu) tarafından inşa edilen, sonrasında Mehr Ali Han, Abdülkasım Han ve Mir Fattah tarafından genişletilen bir tarihi kapalıçarşı yer alır. Bir merkezi çarşı, iki tali çarşı ve bazı Timçeh (çoğunlukla üzeri çatıyla kaplı ekonomik kompleks) ve saraylardan (hanlar gibi bir havuz ve bahçesi olan üstü açık bir avlu etrafında oluşturulmuş katlı yapılar bütünü) oluşmaktadır. Merkezi çarşıda, Çaharsuk’ta kesişen iki rasteh’ten (ana cadde) ve koku ve renk yüklü dükkan ve atölyelerin yer aldığı küçük sokaklar bulunur. Her sokak ayrı bir ürüne ayrılmıştır: el sanatları, halı, kap kacak, elbise, mücevher, baharat… Büyük rasteh içerisinde aynı zamanda Mir Fattah ve Şeyh-ol-Moluk adı verilen iki kervansaray da bulunur. Çarşının mimarisi, Şiraz’daki Vakil Çarşısı gibi Safevi ve Zend çarşılarından esinlenmiştir. Malayer tarihi Kapalıçarşısı 1976 yılında İran Ulusal Eserleri listesine dahil edilmiştir.
Samen antik yeraltı şehri
2005 yılında kablo döşeme çalışmaları sırasında rastlantı eseri keşfedilen bu şehir, Malayer’e 15 km uzaklıkta bulunan küçük Samen yerleşiminin altında yer almaktadır. Yerin 3 ila 6 metre derinliğinde 3 hektarı aşan bu alan, birbirine tünellerle bağlantılı altmışa yakın odadan oluşmaktadır. Arkeologlar I. Mithridates (MÖ 135-195 yılları) döneminden kalma bu yerleşimin başlangıçta gizli bir tapınç merkezi olduğunu düşünüyorlar. Buradaki mezarlarda bulunan iskeletlerin incelenmesi sonucunda buranın daha sonra, Arsaklılar döneminde bir mezar yeri olarak kullanıldığı anlaşılmıştır.
Nuhidcan
Malayer’in 20 km Kuzey-batısında bulunan Nuhidcan arkeolojik ören yeri, yaklaşık 37 metrelik bir tepenin üzerinde bulunmaktadır. İran mimarisinin ilk örnekleri olarak kabul edilen ören yerindeki yapılar, ülkenin önemli arkeolojik kalıntıları arasındadır. Arkeologlara göre bu yerleşimin inşası Demir Çağına ve Medlerin İran platosuna yerleştikleri döneme kadar uzanmaktadır. İngiliz Fars Araştırmaları Enstitüsü tarafından Hicri 1346 ila 1356 yılları arasında (1967-1977) gerçekleştirilen altı sezonluk kazılar sonrasında araştırmacılar burada üç döneme ait kalıntılar bulmayı başarmışlardır: Medler, Ahemenişler ve Arsaklılar. Bu ören yerinde bulunan kalıntılar arasında bir ateş tapınağı, bir merkezi tapınak ya da ikinci ateş tapınağı, bir Apadana ya da hipostil salon, odalar ve yüklük, tüneller, bir kale bulunmaktadır.
İki tapınağın varlığı bu yerleşimin askeri işlevinin dışında dini bir işlev de gördüğünü kanıtlamaktadır.
Mir Fattah Yakşalı (“buzhanesi”)
Malayer’in 2 km güneyinde yer alan, yazları buz depolamaya yarayan Kaçar döneminde Mir Fattah tarafından inşa ettirilmiş kubbeli bir yapı söz konusudur. 12 m yüksekliğinde (zeminden kubbenin tepe noktasına kadar), 4 m derinliğinde (zeminden buz deposuna kadar) ve 12 m çapındaki bu buzhanenin, biri buzun boşaltılmasına yarayan, diğeri ise depoya merdivenle bağlı bir giriş kapısı olmak üzere iki kapısı vardır. Bu usta işi yapıda yontulmamış taş ve içeriden izolasyonu sağlayan pişmiş ya da pişmemiş toprak tuğla gibi yapım malzemeleri kullanılmıştır. Mir Fattah Yakşalı 2000 yılında İran Ulusal Eserleri arasına kaydedilmiştir.
Lotfalian Geleneksel Evi
Ev, Malayer’deki Şahit Mustafa Humeyni sokağındadır. Fath Ali Şah Kaçar ile aile ilişkilerinden yararlanan evin ilk sahibi Mosek-ol-Mamalej, ahır, enderuni (özel bölüm), biruni (kamusal bölüm) ve hüseyniye (dua ve Aşüre ve Tassua dini tören mekanı) olmak üzere dört bölümden oluşan güzel bir malikanenin inşası için dönemin en iyi mimarlarından yararlanır. Mekan, evi daha sonra satın alan Murteza Han Lotfalian tarafından konuta dönüştürülür. Yapının kerpiç dal örgüyle kaplı dış cephesinde, Kaçar mimarisine uygun olarak ailenin mahremiyetini korumak ve dışarıdan içeriye sızma tehlikesini azaltmak üzere süsleme ve pencere yoktur. İç duvar cepheleri, Kaçar mimarisinin dekoratif unsuru orossi adı verilen, güneş ışınlarının yansımasıyla evin içerisinde güzel renklerin oluşmasına neden olan renkli camlı pencerelerle süslüdür. Evin sekizgen biçimli girişi çatıya, ahır ve kare biçimli küçük bir avluya uzun bir koridorla bağlantılıdır. Yapı iki katlıdır: giriş katının tavanı tonozlu ve tuğladandır. Üst katınki ise düz ve ahşaptandır. Aynı zamanda “Hovzkane” (Havuzhane) adı verilen 5 m genişliğinde ve 9 m uzunluğunda altı tuğla kolon tarafından desteklenen bir bodrum da vardır. Burada ortam havasını serin kılan iki taş havuz ve bir kanat (yeraltı su kanalı) yer alır. Havuzhane bu nedenle sıcak yaz aylarında bir istirahat ve huzur mekanıdır.
2009 yılında Kültürel Miras Kurumu tarafından satın alınan Lotfalian evi restore edilmiş ve daha sonra müzeye dönüştürülmüştür.
Yukarıdaki listeye ayrıca Kossar Parkı, tarihi Mansuri Evi, Baba Hüseyin Türbesi, Samen Antik Kulesi, Damun Kalesi, Gurab Kalesi, Pari Tepesi, Laşegar Koruma Sahası ya da Ak Göl Sazlığı da eklenebilir.
ZAHRA SHOKRİ
(La Revue de Téhéran dergisinin Ocak 2018 tarih ve 146 nolu sayısında Zahra Shokri imzasıyla yayınlanan Fransızca yazıdan Türkçeleştirilmiştir
http://www.teheran.ir/spip.php?article2490#gsc.tab=0 )
KAYNAKÇA:
https://www.tasnimnews.com/fa/news
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13950914001019
http://www.ettelaat.com/etiran/?p=12695
http://www.hamedan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=32387
http://www.yjc.ir/fa/news/5108974
http://www.hamshahrionline.ir/details/137094