Tebriz Mavi Camii
Tebriz’deki Cihan Şah ya da diğer ismiyle Mavi Camii, 1465 yılında Karakoyunlu Emiri Ebul Muzaffer Cihan Şah ibn Kora-i Yusuf tarafından inşa edilmiştir. Eşi Can Begüm Hatun inşaat çalışmalarını yönetmiştir.
Bu görkemli eser tarihsel metinlerde « Muzafferiye Binası » olarak anılmaktadır. Tebriz o dönemlerde müreffeh ve gelişmiş bir şehirdi. XInci yüzyılın ilk yarısında Osmanlı İmparatorluğunun ünlü gezginleri Katip ve Evliya Çelebi, aynı şekilde Fransız Jean-Baptiste Tavernier ve Jean Charnier de aynı yüzyılın ikinci yarısında bu camiyi ziyaret etmişlerdir.
« Caminin girişi Tak-ı Kasra’dan daha yüksektir. Güzel camlarla süslü cami yüksek bir kubbeye sahiptir. İçine girenin canının bir daha dışarıya çıkmak istemediği, hayranlık uyandıran bir camidir burası. » [1]
Farsçaya hakim bir Fransız gezgin olan Jane Dieulafoy [2], sadece İran’daki arkeolojik ören yerlerinin değil ama Fars toplumuna ilişkin gözlemlerini de ayrıntılarıyla tanımladığı bir günlük tutuyordu. Söz konusu günlüğünde Mavi Camii’den şu sözlerle söz etmektedir:
« XVnci yüzyılda Karakoyunlu Cihan Şah döneminde inşa edilen Mavi Camii Tebriz’in en eski tarihi eseridir. Ne yazık ki kubbesi bir depremle yıkılmış ve duvarlarının bir bölümü bozularak, yeniden yapılmıştır. Muhteşem süslü kemerle çevrili bir avlusu ve ortasında bir şadırvan yer almaktadır. »[3]
Dieulafoy bu caminin asıl inşa amacından söz ediyor: « Cihan Şah, Hz.Muhammed’e ve İmamlara olan aşkından hareketle, caminin camlarına farklı şekillerde “Ali Vali-e Allah” ve yanılmaz on iki İmamların adlarının yazılmasını emretmiştir. Bu yapının yer döşemesi çok dikkat çekicidir ve çok yıpranmamıştır. Giriş kapısı doğrudan avluya açılmaktadır. Merkezde yer alan kare biçimli büyük cami avlunun güneyinde yer almaktadır ve türkuaz renkli büyük kubbe doğrudan ana dua salonunun üzerindedir. Ne yazık ki, XVIIInci yüzyılda Tebriz’de yaşanan korkunç depremde bu kubbe yıkılmış ve mermer mihrap ortasından kırılmıştır. »
Caminin külliyesinde Cihan Şah Medresesi ve Tebriz kenti ve sakinlerinin başat rol oynadığı 1906 Anayasal Devrimini ele alan « Anayasa » isimli bir bölümün de yer aldığı 1958’de kurulan Azerbaycan Müzesi de yer almaktadır.
Mavi Camiinin mimarisi
Caminin alınlığı muhteşem camlarla süslü tonozlu cephesi kendine özgü bir güzelliğe sahiptir. Yapıda kullanılan malzemeler nadir ve değerli taşlarla süslenmiş tuğlalardır. Caminin kısmen yıkılmış bölümlerinden tuğlaların birbirileriyle alçıyla birleştirildiği anlaşılmaktadır. Caminin kare biçimli bir avlu, abdest için simetrik yapılı bir havuz, dua odaları ve ihvanlar gibi farklı bölümleri vardır. Avlunun önünde kıble yönünde caminin kare biçimindeki ana binası yer almaktadır. Yapının dört sütununun üzerinde yer alan kemerli çatıların yüksekliği 12 metredir. Caminin içerisi güzel süsleme unsurlarıyla bezenmiştir ve zeminde parlak renkli mozaikler bulunmaktadır. Ana dua bölümünün çevresinde 17 metre çapında kemerli tavana sahip kapı sundurmaları vardır. Kubbenin özgünlüğü kare biçimli ve simetrik dört sütun tarafından taşınıyor olmasındadır.
Yapının diğer bölümleriyle karşılaştırıldığında alınlığın büyüklüğü ve genişliği ziyaretçilerin öncelikli olarak dikkatini çekmektedir. Boyu eninin iki katıdır ve ilk bakışta daha da yüksek görünmektedir. Alınlık üç bölümden oluşmaktadır: üst tarafında derin bir kemerle tamamlanan iki büyük taşıyıcı sütun ve iki sütun arasındaki giriş sundurması. Alınlığın kemerinin kenarında ince işlenmiş helezon biçimli bir sütundan vardır. Son olarak caminin bir başka özelliği ise hiçbir minaresi olmamasıdır.
Samira Fazel
Notes
[1] Tarih-i Cihannüma, Katip Çelebi.
[2] Jane Henriette Magre (29 Haziran 1851 Toulouse’da doğmuş ve et morte le 25 Mayıs 1916’da Toulouse yakınlarında Pompertuzat’ta Langlade Şatosunda ölmüştür) arkeolog, roman, tiyatro oyunu yazarı, gazeteci ve fotoğrafçı. Marcel Dieulafoy ile evlenmiştir.
[3] Journal de voyages, Jane Dieulafoy.
(La Revue de Téhéran dergisinin Ekim 2017 tarihli 143ncü sayısında yer alan Samira Fazel imzalı Fransızca yazıdan Türkçeleştirilmiştir)