Turuncu Diyoksin
Vietnam Savaşı bundan tam 40 yıl önce sona erdi ama bugün hala öldürmeye devam ediyor. Kızıl Hac’a göre 3 ila 4 milyon Vietnamlı günümüzde hala Turuncu Etken Madde yüzünden sakat kaldılar ya da buna bağlı ağır hastalıklarla boğuşuyorlar.
6 Nisan 2015 : Vietnam’da Turuncu Madde’yi kullananlara karşı (Monsanto, Dow Chemical, v.s.) Fransa’da Mme.NGA’nın açtığı davanın ilk duruşmasının görülmesi.
30 Nisan 2015 : Vietnam Savaşının sona ermesinin 40ncı yıldönümü.
Bundan yıl önce, ABD Ordusu Vietnam’dan kovulmuştu. Peki, buraya niye savaşmaya gelmişlerdi? Bu müdahalenin günümüz Vietnam halkı üzerindeki etkileri nelerdir?
1954’te, 100 yıl süren sömürge döneminden sonra Fransa Diên Bien Phu bozgunundan sonra Vietnam’ı terk etmek zorunda kalmıştı. « Hindi Çini Savaşına » son veren Cenevre mutabakatlarında üç temel koşul yer alıyordu:
1) Vietnam geçici olarak 17nci paralelin iki tarafında ayrı ayrı olmak üzere iki bölgeye bölünüyordu;
2) 1956 yılında Vietnam tekrar birleşmeli ve aynı yıl ülkenin siyasi idarecilerini seçmek üzere genel seçimler yapılmalıydı;
3) Bu arada, Kuzey bölgesinin yönetimi Ho Chi Minh’in idaresine, güneyinki ise Başbakan Ngo Dinh Diem ile birlikte eski İmparator Bao Dai’ye veriliyordu.
Soğuk Savaşın damgasını vurduğu uluslararası bir ortamda, Amerika Birleşik Devletleri Diem’den ülkenin yeniden birleşip seçimlerin düzenlenmesini reddetmesini istedi. Cenevre mutabakatlarına uymama anlamına gelen bu tavır, ülkenin yeniden birleşmesine karşı yürütülen bir silahlı mücadeleye dönüşecek olan gittikçe büyüyen bir siyasal muhalefetin oluşumuna yol açtı.
Başlangıçta bir iç savaş olan bu savaş, hızla batı bloğuyla doğu bloğunu karşı karşıya getiren bir vekalet savaşına dönüşecekti. 1961’den itibaren John Kennedy Güney Vietnam Hükümetiyle bir ekonomik ve siyasi işbirliği anlaşması imzalar ve ABD birlikleri Vietnam’a yerleşirler. Bu « Vietnam Savaşı » nın başlangıcıdır.
Peki, Amerika Birleşik Devletleri neden bu savaşta gittikçe daha çok ağırlığını koyacaktır? Çünkü Washington Vietnam’ın Hanoi’nin kontrolü altına girmesi durumunda tüm Hindi Çini bölgesindeki ülkelerin de domino taşları gibi « elden çıkacağını » ve « komünist saflara » katılacağını inanıyordu. Bu domino taşı teorisi adını verdikleri şeydi.
1965 yılında ülkenin kuzeyine yönelik bombardımanlar ve Vietnam için askere alınan ilk askerlerin ülkeye gönderilmesine başlandı. 1968’de, aralarına Kuzey Korelilerin, Taylandlıların, Avustralyalıların ve 700 000 Güney Vietnamlının da katıldığı Amerikalı askerlerin sayısı 500 000’i buldu. Bu bir « topyekun savaştı ». Güney kesimindeki direnişçilere yiyecek ve malzeme ikmali yapmak için, Kuzey Vietnam’ı güney bölgesine bağlayan ve Laos ve Kamboçya’dan geçen 2 000 kilometrelik bir patika ağı oluşturuldu. Bu dağları ve cangılı aşan ünlü « Ho Chi Minh » yoludur. Bu göbek bağını kesebilmek, direnişçileri aç bırakmak ve sığınaklarını yok etmek için, ABD Hava Kuvvetleri ormanların ve ekinlerin üzerine 80 milyon litre yaprak dökücü ilaç döktü. Her şey yok edildi. Kuzey bombaların altında inledi. 1960’lı yılların sonunda ABD savaşın « son çeyrek saatine » girdiğini ve savaşın Vietnam direnişinin yok edilmesiyle sonlanacağını düşünüyordu.
Ama hiç de öyle olmadı! 1968 yılında « Têt karşı saldırısı » başlatıldı. Kuzey Vietnamlı askerler ve Ulusal Kurtuluş Ordusunun gerillaları eşzamanlı olarak 100’den fazla yerleşime saldırdılar ve Saygon’daki ABD Büyükelçiliği ve merkez karargahına kadar ulaştılar. Son kertede geri çekilmek zorunda kaldılar.
Ama ABD’de « Têt saldırısının » siyasi ve psikolojik etkileri çok yıkıcı oldu: ABD Hükümeti Vietnamlı direnişçilerin güçlerinin tükendiğini sanıyordu. Têt saldırısı ise aksine öncesinden çok daha güçlü olduklarını ortaya koydu.
Bu saldırıyla birlikte ABD, nihai bir askeri bozgunla rezil olmadan Vietnam’dan geri çekilmek istedi. Bu nedenle 1973’te Kuzey Vietnam ve Ulusal Kurtuluş Ordusuyla Paris Anlaşmasını imzaladılar. Buna göre Kuzey-Vietnam’dan birliklerini geri çekecekler ve bombardımanlara son vereceklerdi.
Amerikan güçlerinin Kamboçya’ya geri çekilmesinden sonra, Güney Vietnam Ordusu Kuzeyli birliklerin ve gerillaların baskısı karşısında fazla direnemediler. 30 Nisan 1975’te Saygon düştü.
Bilanço neydi? Savaş sırasında, ABD Vietnam üzerine 80 milyon litre yaprak dökücü ilaç döktü ve 7 milyon ton bıraktı. İkinci Dünya Savaşı sırasında müttefikler Avrupa’ya toplam 2,5 milyon ton bomba atmıştı.
Savaşa toplamda 9 milyon Amerikan askeri katıldı ve bunların 2,7 milyonu Vietnam’a gönderildi. Savaşın maliyeti 553 milyar doları buldu ki bu 1970 yılındaki Amerikan GSMH’sının %9’una karşılık geliyordu. Vietnam açısından ise savaş Kuzeyliler arasında 1 milyon kayıp, 4 milyon yaralı ve sakat ve 13 milyon sığınmacı demekti. Güneyde ise 685 000 ölü, milyonlarca sığınmacı ve Turuncu Madde’nin ortadan kalkmayan kötü etkileri kaldı.
Vietnam Savaşı bundan 40 yıl önce sona erdi. Ama bugün de hala insan öldürmeye devam ediyor. Kızıl Hac’a göre 3 ila 4 milyon Vietnamlı günümüzde hala Turuncu Etken Madde yüzünden sakat kaldılar ya da buna bağlı ağır hastalıklarla boğuşuyorlar.
2004 yılında VAVA (Vietnam Turuncu Madde Kurbanları Örgütü), Turuncu Madde üreticilerine (Monsanto, Dow Chemical…) karşı Brooklyn Federal Mahkemesi’nde dava açtı. Bu dava 2005 ve 2008’de reddedildi ve 2009’da nihai olarak ABD Yargıtay’ında reddedildi. O dönemde Vietnamlı kurbanlar için hiç ümit kalmamış gibiydi. Ancak 2013 yılında, Fransız Parlamentosu ulusal yargı kararlarının uluslararası hukuk alanında da geçerli olmasını sağlayan ve yurt dışında bir yabancının işlediği suçun mağduru olan bir Fransız kurbanın Fransız mahkemelerinde dava açma hakkı tanıyan bir yasayı kabul edince bir ümit doğdu.
Bu yasa bugün, Turuncu Madde kurbanı Fransız-Vietnam vatandaşı Bayan Tran To Nga’ya, ABD Ordusuna Turuncu etken maddeyi tedarik eden yirmiye yakın Amerikan Kimya şirketine (Monsanto, Dow Chemical…) karşı dava açma imkanı verdi. Bu şirketler bu maddenin tüm zehirler arasında en etkin ve en yıkıcı etkiye sahip ve en zor yok edilebilen Seveso dioksini adı verilen maddeyi içerdiğini gayet iyi biliyorlardı. 16 Nisan 2015’te Evry Mahkemesinde ilk duruşma görüldü. Dava uzun sürecek, çok masraflı ve zor geçecek.
Bayan Nga’nın eylemini desteklemek için ama aynı zamanda Vietnam’da geçireceği cerrahi müdahaleleri finanse edebilmek, protezler, tekerlekli sandalyeler satın alabilmek için, Turuncu Madde kurbanları için, Réunion Adası Le Port’da “Sous Les Arbres” Tiyatrosunda 7 Mayıs tarihinde bir konser düzenlenecek. Konseri 2008 yılında Réunion Adasında kurulan insan hakları örgütü Orange DiHoxyn düzenliyor. Örgütün 2009 ve 2011 yılları arasında Vietnam’da temsilciliğini ise tanıdığımız bir isim yapmış: Bayan Nga!
(www.michelcollon.info Investig’Action sitesinde Hai Quang Ho imzası ile 1 Mayıs 2015 tarihinde yayınlanan Fransızca yazıdan Türkçeleştirilmiştir).