İki tekerlek üzerinde...

Brüksel’in banliyösünde, Woluwe-Saint-Pierre’deki sade bir evde, 17 Haziran 1945’te bir bakkalın oğlu olarak dünyaya gelen Eddy Merckx, büyük tekerlekli ilk bisikletine dört yaşında sahip olur. Ancak o dönemde henüz bisiklet tutkunu değildir. Şansını önce basketbolda, sonra teniste, ardından da futbolda dener. Okulda eğitimini erkek ve kız kardeşi gibi Flamanca değil de Fransızca olarak alır.

Eddy Merckx, 12 yaşından itibaren bisiklet sporuna ilgi duymaya başlar. Cumartesi günleri sipariş dağıtımı sırasında (aynı zamanda Pazar günleri de Annesiyle birlikte dükkanda çalışır) aldığı bahşişleri biriktirerek ilk yarış bisikletini satın alır. Bisiklet tutkunu olan babası, onu daha sonra1973 yılında birinci olarak tamamlayacağı Paris-Brüksel yarışına götürür. O dönemde birçok vatandaşı gibi o da 1955’te Dünya Şampiyonu olan Stan Ockers’in hayranıdır.

Bisiklet yarışçısı olarak kariyerine 16 Temmuz 1961’de Laeken’de başlar. 1935 ve 1937 yıllarındaki Fransa Turunun en iyi tırmanışçısı seçilen Félicien Vervaecke’nin yardımlarıyla kısa sürede büyük gelişme sağlar. Böylece, 1 Ekim 1961’de katıldığı 13ncü yarışında Petit-Enghien’de, ilk başarısına imza atar. 1962 yılında Libramont’da düzenlenen Belçika Gençler Şampiyonasında birinci olur.

5 Eylül 1964’te, Passy rampasında tüm rakiplerini geride bırakarak, Sallanches amatörler Dünya Şampiyonasında ilk büyük başarısını elde eder. Varış çizgisinde, ünlü radyo sunucusu Léon Zitrone şöyle der: “Eddy Merckx, bu ismi aklınızda iyi tutun!...”. Merckx,  podyumda vatandaşı Willy Planckaert ve İsveçli Gosta Pettersson’nun arasında birincilik ödülünü alır. Bir ay sonra, Tokyo’daki Olimpiyat Oyunları yol yarışında 12nci olur. Elit olmadan önce, Dünya amatörler sıralamasında 84ncü sıraya olur.

1965 İlkbaharında Eddy Merckx, Rik Van Looy’un Solo Superia ekibinde profesyonelliğe geçiş yapar. 29 Nisan’da, katıldığı ilk yarışma olan Flèche Wallonne’da yarışı terk etmek zorunda kalır. 11 Mayıs’ta katıldığı bir sonraki yarış olan Vilvorde’ta, Emile Daems’i sprintte geçerek birinci olur. Aynı yıl 1 Ağustos’ta, yine Vilvorde’ta düzenlenen Belçika Şampiyonasında Walter Godefroot’un gerisinde kalarak ikinci olur.

1966 yılında Peugeot takımının renkleri altında toplam 20 yarış kazanır. Milan-San Remo’yu birinci, Het Volk turunu 3ncü, Montpellier ve Millau arasındaki Midi Libre Grand Prix’sinin 2nci etabını ve Lombardiya turunu Felice Gimondi’nin gerisinde kalarak ikinci olarak tamamlar.

1967 yılında Eddy Merckx, Dünya bisiklet yarışçılığının lideri olan Jacques Anquetil’in yerini almaya başlar. Merckx her katıldığı her yarışta başarıdan başarıya koşarken, Jacques Anquetil’in çöküşü açıkça gözlemlenir. Belçikalı şampiyon, önce ilkbahar düzenlenen 3 klasik yarışı kazanır: İkinci bir Milan-San Remo, Flèche Wallonne ve Gand-Wevelgem. Ardından, geçirdiği grip rahatsızlığına karşın, 9ncu olarak tamamladığı İtalya turunda Blockhaus rampasındaki iki etabı kazanır. Nihayet, Hollanda’da, Heerlen’de düzenlenen Dünya Şampiyonasında, Hollandalı Jan Janssen ve İspanyol Ramon Saez’i sprintte geçerek birinci olur.

1968’te İtalyan Faema takımına geçer ve iki önemli başarıya imza atar: sprintte Van Springel’i yenerek kazandığı Paris-Roubaix ve 12nci etapta kar fırtınası altında, Dolomitlerde 2304 metre yükseklikte Lavaredo dağında büyük bir zafer elde ettiği İtalya turu. Kimi yerlerde %18’i bulan bir eğime sahip rampada rakiplerine büyük fark atar ve Felice Gimondi ve Luis Ocaña’yı 7 dakika geride bırakarak tırmanışın son bölümünü yalnız başına gerçekleştirir. 1994’te Vélo Magazine’e verdiği bir mülakatta Eddy Merckx, Giro’daki bu etabın spor yaşamındaki en büyük başarı olduğunu söyleyecektir.

1969-1975 yılları arasında Merckx, katıldığı birçok yarışı kazanarak, bisiklet yarışçılığı alanında uluslararası çapta ün yapar. Çok yönlü bir bisiklet yarışçısı olarak, büyük turlarda ve klasik yarışlarda olduğu kadar, zamana karşı yapılan yarışlarda, eleme yarışlarında ve sezon sonu altı gün yarışlarında da amacına ulaşır olur. Başarı tablosunda sadece iki yarış eksiktir: 1973’te en iyi klasman derecesi olarak 6ncı olduğu Paris-Tours ve hiçbir zaman katılma olanağı bulamadığı Bordeaux-Paris yarışları.

Bu zaman aralığı içerisindeki başarıları çoktur ve bunları burada tek tek saymak zor olacaktır. Bisiklet yarışları tarihine damgasını vuran birkaç tanesini anımsamakla yetineceğiz. 1969 yılında, Jacques Anquetil’i önce yakalayıp ardından geçerek, toplamda 3 kez kazandığı Paris-Nice yarışlarından ilkini kazanır. Daha sonra ferdi olarak katıldığı 3ncü San Remo yarışını, Poggio rampasının son yüz metresinde yaptığı olağanüstü atakla ardından via Roma’ya doğru gerçekleştirdiği baş döndürücü inişle yarışı kazanmasını bilir. Yağmur altında koşulan Flandres Turunda, daha tırmanacak birçok rampa varken, varışa 70 km kala ana gruptan kopar. Sportif direktörü Guillaume Driessens ona “Eddy bu tam bir çılgınlık, asla bitirmeyi başaramayacaksın” diye bağırır. Varış çizgisini Felice Gimondi’ye 5 dakika ve Marino Basso’ya 8 dakika fark atarak geçer. Nihayet, toplamda 5 kez kazanacağı Liège-Bastogne-Liège yarışında, Rocourt velodromunda takım arkadaşı Van Shil ile birlikte yarışı birinci olarak tamamlar. Bu arada, Giro’da ikinci kez birinci olmayı planlarken doping muayenesi pozitif çıkar. Yarıştan ihraç edilir ve federasyon tarafından son dakikada aklanarak Fransa turuna katılma hakkı kazanır. Ancak Savone macerası onda derin bir iz bırakır: “Bu olay kariyerimdeki en büyük adaletsizlik olacaktır. Bir komplonun kurbanıyım” der.

1969’taki Fransa Turuna konumunu yeniden onaylatma kaygısıyla katılır. Peşinden gelen Robert Pingeon’u 18 dakika geride bırakarak, puan (yeşil forma), dağ etapları (benekli forma) sıralamasında birinci olarak ve Pirene’lerde Mourenx’teki başarısıyla tarihe geçer. Ertesi gün, l’Equipe’ten Jacques Goddet makalesine “Merckxissimo” başlığını atar. Sylvère Maes’ten, yani tam 30 yıl aradan sonra ilk kez bir Belçikalı Fransa Turunu kazanır. Artık Belçika’da bir ulusal kahraman haline gelir. Sezon sonunda Paris-Lüksemburg yarışı gibi birkaç başarıya daha imzasını atar. Ne yazık ki, 9 Eylül 1969’da Blois’daki pist yarışında Derny’nin gerisindeyken feci bir kaza geçirir. Sırtından hafif yaralanan Eddy Merckx, özellikle rampalarda zorlanarak bu kazanın izini uzun süre taşır.

1970 yılında, Paris-Nice’te ikinci kez birinci olduktan sonra, yağmur altında koşulan bir Paris-Roubaix yarışını Roger De Vlaeminck’e fark atarak 5’21”lık derecesiyle kazanır. İhracından bir yıl sonra, Giro’da, Gimondi karşısında rövanşını alır ve Yvoir’da düzenlenen Profesyoneller Belçika Şampiyonasında birinci olur. Hollandalı Joop Zoetemelk’e 12 dakikadan fazla fark atarak ve en iyi tırmanışçı unvanını kazanarak Grand Boucle yarışını kazanır. 14ncü etapta, Mont-Ventoux yarışının bir kısmında küçük bir rahatsızlık geçirir (oksijen maskesi desteği alır). Sezon bilançosunda toplam 52 yarışı kazanır.

1971 yılında Merckx’in hakimiyetine karşı bir direniş başlar. Yeni takımı Molteni’nin renkleri altında ve yine bu yıl da kazandığı 50 başarıya rağmen, üç önemli yarış sırasında bir hayli zorlukla karşılaşır. Yarışı rahatlıkla önde götürürken, Liège-Bastogne-Liège’in varışına az kala, Belçikalı Pintens tarafından yakalanır ancak yine de birinci olmayı başarır. Dauphiné Libéré’de de, Chartreuse rampasında sık sık Joop Zoetemelk, Bernard Thévenet ve Luis Ocaña tarafından zorlanır. Tour 71’de, Orcières-Merlette’de Ocaña tarafından açık farkla geçilir, ancak İspanyol bisikletçi Menté geçidinin inişinde düşüp yarışı terk edince sarı formayı giymeye hak kazanır. Sezon sonunu ise Lombardiya Turundaki başarısıyla tamamlar.

Onun yakından izleyen uzmanlara göre 1972 yılı, onun en başarılı sezonu olur. Paris-Nice’te Poulidor’un karşısında sürpriz bir şekilde yenilmesine rağmen, 5nci kez Milan-San Remo’yu kazanarak rövanşını almayı becerir. Bitiş çizgisinden geçerken sağ elini kaldırır ve ışık saçan bir gülümsemeyle halkı selamlar. Flèche Wallonne ve Liège-Bastogne-Liège yarışlarını birinci bitirir ve ardından İtalya ve Fransa Turlarını, 1970’de olduğu gibi aynı sezonda kazanır. Lombardiya Turunu  bir kez daha kazandıktan sonra Meksiko’ya uçar ve özel bir antrenman gerçekleştirmeden Danimarkalı Ole Ritter’e ait bir saatte gidilen en uzun mesafe rekorunu 49,431 km’lik mesafe ile kırar.

1973 yılında Het Volk, Gand-Wevelgem, Amstel Gold Race (Frans Verbeeck 3’3”lük derecesiyle 2nci olur), Paris-Roubaix ve Liège-Bastogne-Liège yarışlarını kazanır. Peşi sıra Vuelta-Giro yarışlarını kazandıktan sonra Fransa Turuna katılmamak zorunda kalır. Eylül ayında Barselona’da düzenlenen Dünya Şampiyonası’nda son çizgide Felice Gimondi, Freddy Maertens ve Luis Ocaña’ya geçilir. Birkaç gün sonra Paris-Brüksel yarışında birinci olur ve Luis Ocaña’yı Ekim ayındaki Uluslar Grand Prix’sinde geçer. Üçüncü kez Lombardiya Turunu kazanır (Felice Gimondi 4’15”ile ikinci olur), ancak doping yaptığı gerekçesiyle klasman dışı bırakılır.

1974’te İtalya Turu, Fransa Turu ve Montréal’daki Dünya Şampiyonası’nda birinci olarak üçlü başarıya imza atar. Bugüne kadar benzer bir başarıyı ancak 1987 yılında İrlandalı Stephen Roche gösterebilecektir. Fransa Turunda Merckx, 8 etabı birden kazanır ve genel sıralamada rakibi Raymond Poulidor’a toplam 8 dakika fark atar. Sezon sonunda Merckx, Gösta Pettersson’ı geçerek İsviçre turunu kazanır. Bu sezon klasik yarışlarda istediği sonuçlara ulaşamaz. Flandres Turunu ve Paris-Roubaix’yi  4ncü ve Roger De Vlaeminck’in ardından Lombardiya Turunu 2nci olarak tamamlar.

1975 ise onun artık son başarı yılı olacaktır. Klasik yarışlarda en iyi ilkbaharını gerçekleştirir. Milan-San Remo’da Francesco Moser’i sprintte, Freddy Maertens’i Amstel Gold Race’in ünlü rampasında, Bernard Thévenet’yi Liège-Bastogne-Liège’de, Frans Verbeeck’i ise Flandres Turunun son kilometrelerinde geçer. Paris-Roubaix’de Roger De Vlaeminck’e sprintte geçilerek 2nci ve Flèche Wallonne’da 3ncü olur. Fransa Turunda yavaş yavaş zorlandığı gözlenir, 6ncı kez turu kazanmak üzereyken Puy de Dôme tırmanışında bir izleyicinin yumruklu saldırısına uğrar. Bu saldırının etkisi çok büyük olacaktır. Valloire-Morzine-Avoriaz  etabının başlangıcında Merckx, Ole Ritter ile çarpışarak düşer ve üst çene kemiğini kırar. Kaza sonrası, “insanın kaldırabileceği acının en uç noktasına kadar dayanmaya çalışacağım ve devam edeceğim” der. Bernard Thèvenet bu Fransız Turunu Merckx’e 2’47”lık fark atarak birinci tamamlar. Belçikalı şampiyon bisikletçi sezonu Montjuïc tırmanışındaki 6ncı başarısıyla tamamlar.

Son Fransız Turundaki çarpıcı yenilgisinden sonra, Eddy Merckx için hiçbir şey eskisi gibi olmaz. Halbuki 1976 sezonuna iyi başlar. Abbruzes’lerde bir etabı birinci bitirdikten sonra Tirreno-Adriatico yarışını Roger De Vlaeminck’in gerisinde kalarak ikinci tamamlar. İtalyan Constante Girardengo’nun eski rekorunu kırarak, Milan-San Remo’da 7nci başarısını kazanır. Bir hafta sonra Semaine Catalane’da birinci olur, ancak Koppenberg rampasında düştükten sonra (ki rampanın bir kısmını yürüyerek tamamlamak zorunda kalır) zaman kaybettiği Flandres Turunda başarısız olur. Sezonun geri kalan kısmı kötü geçer. Giro’da ezeli rakibi Felice Gimondi’ye geçilerek 8nci olur. Kasıklarından sakatlanınca Fransa Turuna katılmaktan vazgeçer.

Şubat 1977’deki Akdeniz turunda kazandığı başarı önlemez çöküşünü geciktirmekten başka bir işe yaramaz. Bir sonraki yaz katılacağı Fransa turunu, Huez Alpleri rampasında Hennie Kuiper’in 13 dakika gerisinde kalarak 6ncı olarak tamamlar. Artık yavaş yavaş Merckx’in yerini alan Bernard Hinault, Dünya çapında ün yapmaya başlar. Eddy Merckx son yarışını 17 Eylül 1977’de Kluisbergen’de kazanır. C&A takımının forması altında yarışırken, 17 Mayıs 1978 tarihinde Waes turunda doktorlarının tavsiyesi üzerine artık yarışlara katılmayacağını açıklar.

Fiziksel özellikleri

Başarılarının doruğunda olduğu dönemde Eddy Merckx 1,83 m boyunda ve 73 kg ağırlığındadır. Nabzı dinlenme anında 36, efor sırasında 162 ve toparlanma süresinde ise 68’dir (toparlanması, nabzının normale dönmesi için 30 saniyeye ihtiyacı vardır). Efor sırasında Eddy Merckx’in nabzı 162’ye kadar çıkabilir ve varışta 68’e kadar düşebilir. Ciğer kapasitesi (litre olarak) 7,111’dir. Bir saat boyunca ürettiği güç, Fausto Coppi ve Anquetil’den 100 vat daha fazla, yani toplam 500 vattır.

70’li yıllarda Grand Boucle doktoru Philippe Miserez’in belirttiğine göre, “Tur sonrası yapılan doktor kontrollerinde, en düşük nabza, en iyi ciğer kapasitesine ve en yüksek VO2max’a sahip olan sporcu o değildi… Merckx sadece acı duymasına karşın güçlü iradesiyle en uzun mesafeyi kat etmeyi çok iyi başaran bir bisikletçi olmuştur”. Fransa Turunun doktoru Gérard Porte ise “irade açısından, onunla sadece Bernard Hinault’un rekabet edebileceğine inanıyorum” demiştir.

Merckx doping konusunda üç kez cezalandırılır. 1969’daki İtalya turunun Parma-Savone etabı sırasında tahlilleri pozitif çıkınca kazandığı yarıştan ihraç edilir. Bunun bir komplo olduğu tezi genel kabul görecektir, çünkü Merckx’in yükselen başarısı İtalyanları ve takım sponsorlarını rahatsız etmeye başlar. En sonunda Uluslararası Bisikletçiler Birliği tarafından aklanır.

Öte yandan, 1973’teki Lombardiya Turunu kazandıktan sonra Mucantil’de pozitif çıkan tahlil sonuçları nedeniyle tasnif dışı bırakılır. Bronşit başlangıcını tedavi etmek amacıyla doping listesinden silinmiş bir ilacı kullanmıştır. Ürün aklandığı için Merckx bugün de hâlâ verilen bu cezanın haksız olduğunu düşünmektedir. En son da 1977’deki Flèche Wallonne’daki doping kontrolünde pozitif çıkar (Pemolin) ve tasnif dışı bırakılır.

Bu arada, Roger De Vlaeminck gibi başka yarışçılarla idrarlarını değiş tokuş ederek camiayı yanıltmakla da suçlanmıştır.

Eylül 2007’de, Stuttgart Dünya Şampiyonası düzenleyicileri, temiz ve dopingsiz bir bisiklet sporunu desteklemek için kendisini yarışlarında istenmeyen kişi olarak ilan etmişlerdir.

Eddy emeklilik döneminde, aynı zamanda yaşamını da sürdürdüğü Meise’de, otuz işçinin çalıştığı bir bisiklet atölyesi (Eddy Merckx Şirketi) işletmektedir ve aynı zamanda Belçika’nın RTBF kanalına danışmanlık hizmeti vermektedir. 2004 yılına kadar, Brüksel’de “Eddy Merckx Grand Prix’si” adını verdiği ve bisiklet sporunda ün yapmış kişilerin bir kısmını bir araya getirdiği, bir saate karşı yarış düzenlemiştir.

Tüm zamanların en iyi bisiklet sporcusu olarak kabul edilir. Üç kez en iyi Dünya Sporcusu seçilir.

2007 yılı sonunda, Eddy Merckx cüzam ve vereme karşı mücadele eden Action Damien adlı sivil toplum kuruluşunun Kinşasa’daki bir projesini ziyaret eder ve 2008 ve 2009 yılları için bu Belçikalı kuruluşun destekleyicisi ve elçisi olur.

Merckx tüm kariyeri boyunca, mesafe olarak Dünya çevresinin 12 mislinden daha fazla yol kat eder. 1996 yılında Belçika Kralı II.Albert ona Baron unvanını vermiştir. Profesyonel olarak toplam 525 yarışa katılan bisikletçi, Uluslararası Bisikletçiler Birliği tarafından asrın en iyi bisikletçisi unvanını almıştır.

28 Avril 2009’da Eddy Merckx’in yeni kitabı MERCKXISSIMO’nun Brüksel’de tanıtımı yapılır. Kitaptaki fotoğraflar ünlü Belçikalı fotoğrafçı Stephan Vanfleteren’in imzasını taşır. Kitapta 25 ünlü kişiliğin onun kariyerine ilişkin tanıklıkları yer almaktadır.